رشد قابل توجه جمعیت تهران در دهه های اخیر منجر به افزایش تقاضا برای مسکن و قیمت بالای زمین شده است. در چنین شرایطی استفاده از هر متر مربع زمین برابر با سود قابل توجهی است، این مسأله اولویت ها را در طراحی بعضاً تغییر داده است. بر خلاف گذشته که مرکز توجه، نیازها و آسایش انسان بود، متأسفانه در این روزها کسب بیشترین سود از هر پروژه اولویت اول شده است.

الگوی توسعه مسکن در حال حاضر به سمت یک رشد عمودی متمایل گشته، اگر چه این الگو از لحاظ اقتصادی برای سازنده سودآور است و همچنین تنها پاسخ به کمبود زمین برای ساخت و ساز باشد، این مسئله به شدت با شیوه زندگی ایرانی که ریشه در فرهنگ و اعتقادات مذهبی ایرانیان دارد، در تضاد است.

یک مشخصه اصلی معماری مسکونی بومی ایران فراهم آوردن محرمیت برای ساکنین بوده، که در گذشته از طریق یک معماری درون‌گرا که اغلب در اطراف یک حیاط خصوصی که تمام بازشوها به آن گشوده می شد نمود پیدا می کرد. در گذشته بازشوها به ندرت در وجوه خارجی بنا دیده می شدند. اما در معماری مسکونی معاصر پنجره ها به گذر اصلی باز می‌شوند و با رشد عمودی آپارتمان‌ها می‌توان گفت محرمیت به کیفیتی گم شده بدل گشته است، مصداق این امر، تراس های متعددی در همسایگی پروژه است که با مصالح مات پوشانده شده‌اند، تا دید را از ساختمان های مقابل محدود کنند.

تیم طراحی، در ابتدا با چالش های متعددی رو به رو بود:

۱-پیش از اینکه کار به تیم طراحی ارجاع داده شود، سازه بنا توسط تیم دیگری طراحی و اجرا شده بود.

۲ -قوانین بسیار محدود کننده شهرداری تهران.

نقش معمار در این شرایط، غلبه بر چالش‌های مذکور برای ایجاد طرحی است که به نیازهای استفاده‌کنندگان پاسخ می‌دهد. راهکاری که بدین منظور انتخاب شد را می‌توان در این جمله خلاصه کرد: باز تعریف الگوهای بومی برای خلق یک معماری منحصر به فرد متناسب با نیازهای انسان ایرانی امروز.

برای ایجاد حداکثر محرمیت در عین پاسخگویی به سایر نیازها مانند کنترل شدت نور، محدود کردن دید از بیرون به درون، ساماندهی ظاهر آشفته تراس در نما و کاهش صوت مزاحم ناشی از بافت پرتردد اطراف به نظر می رسید پاسخ، پوشاندن توده معماری با پوسته ای مشبک باشد. از آنجا که آجر همواره به عنوان یک مصالح بومی پاسخگو به نیازهای اقلیمی ایران، در ایجاد بافت های متنوع بی‌شماری به کار رفته است، آجر به عنوان مصالح اصلی نما اننتخاب شد.

بر خلاف بافت های مشبک آجری مرسوم با روزنه هایی با ابعاد ثابت، در این پروژه با طراحی یک بافت جدید در عین مدولار بودن نما امکان دست یافتن به درجات مختلفی از بازشوها بر حسب نیاز فراهم می گردد. طراحی پوسته آجری از بستر پروژه تاثیر پذیرفته به گونه ای که سعی شده بافت نما بازتابی از خط آسمان نامنظم بستر اطراف باشد و همچنین بازشوها بر اساس دیدهای مطلوب و نا مطلوب همسایگی جانمایی شده است.

تغییر زاویه چرخش آجرها این فرصت را به وجود آورد که بتوان گشودگی های متنوع در پوسته ایجاد کرد. زاویه های چرخش به دقت از طریق گفت و گویی میان درون و بیرون با در نظر گرفتن جهت تابش خورشید، نور روز و میزان مزاحمت آپارتمان‌های مقابل تنظیم شده اند. فرم پیچیده نما، زمان کم اجرا و شرایط اقتصادی پروژه تیم طراحی را به فکر فرو انداخت تا به دنبال روشی جدید برای ساخت این پوسته باشد. بدین ترتیب اجرای خشکه نما به وسیله سوراخ کردن آجرها روشی مناسب به نظر رسید.

نرم افزارهای طراحی پارامتریک، طراحی و اجرای بافت نما را تسهیل کردند. بر خلاف فرم پیچیده نما پروسه ساخت به راحتی توسط کارگران ساده از طریق تهیه دستورالعمل های ساده توسط یک سیستم کدگذاری قابل اجرا گردید. آجر این مشخصه منحصر به فرد را داراست که تنها توسط استفاده از یک مصالح، نمایی پویا ایجاد کند. معماری از درون و بیرون دایماً زنده است، بافت رنگی نما در طول روز به صورت متداوم تغییر می کند و کیفیت های مختلفی از نور و سایه را به نمایش می گذارد، در حالیکه فضاهای داخلی نیز همین را تجربه می کنند.

محرمیت، همچنین در ساماندهی فضاهای داخلی، مهمترین هدف می‌باشد، قرارگیری فضای تقسیم در کنار ورودی ضمن فراهم کردن دسترسی سریع به اکثریت فضاهای هر واحد خصوصا آشپزخانه، موجب حفظ حریم فضاهای خصوصی نسبت به فضاهای عمومی می شود. این فضا تداعی کننده و دارای عملکرد هشتی های ورودی در معماری مسکونی گذشته ایران است.

فضای بین ستون ها به گونه ای طراحی شده است که با قرار گیری طاقچه ها ضمن اصلاح بی نظمی جداره ها، امکان قرارگیری تاسیسات گرمایشی، عناصر تزیینی و نورپردازی در آنها فراهم گردد. قابل ذکر است جانمایی آشپزخانه در کنار وید علاوه بر نورگیری مستقیم، امکان ایجاد تهویه طبیعی در پلان را داراست.

لبه‌ای در فاصله میان سطح اولیه نما و پوسته آجری به منظور قرار دادن فضای سبز و همچنین مسیری جهت تمیز کردن شیشه ها از بیرون تعبیه شده است. تراس ها پشت پوسته آجری قرار گرفته‌اند تا فضاهای خصوصی نیمه باز بوجود آورند تا دوباره عملکرد این فضاها را احیا کنند. پلان به صورت فرم های هندسی خالص تقسیم بندی شده است تا پتانسیل پذیرفتن چیدمان های مختلف مبلمان را داشته باشد.

طراحی آپارتمان آجرپوش، تلاشی بود در جهت پیشنهاد یک الگوی اولیه در جهت حل معضلات حال حاضر معماری مسکونی در منطقه از طریق پل زدن میان گذشته و حال، تا اثبات کند چگونه می توان به صورتی نو از مصالح و الگوهای بومی در جهت خلق معماری که به نیازهای عملکردی و همچنین زیباشناسانه انسان ایرانی امروز پاسخ بگوید بهره جست.

اطلاعات عمومی پروژه :

نام پروژه: آجر پوش

مکان: تهران، اکباتان، فاز ۱، خیابان شهید نفیسی، کوچه تیرداد، پلاک ۳

دفتر معماری: استودیو طرح و ساخت آدمون

معماران: شبیر موسوی، امیررضا فاضل

همکاران طراحی: رامتین حق نظر، محسن فیاض بخش، مرجان رفیقی، بیتا لطیفی، علیرضا فاضل، مجید رحمتی، بهاره احمدنیا

سال اتمام پروژه: ۱۳۹۱-۱۳۹۳

نوع: مسکونی

مساحت زمین: ۲۴۰ مترمربع

زیربنا: ۱۱۰۰ مترمربع

سازه: جلال صالحی(مشاور سازه نما)

تاسیسات مکانیکی: ساسان علوی نژاد

تاسیسات الکتریکی: شهروز جعفری

مدیران اجرایی: شبیر موسوی، امیررضا فاضل

تیم اجرایی: مهدی موسوی، جواد شیرمحمدی، محسن حسینی، آرش عسکری، میر علی شفیعی، احمد اسماعیل زاده

گرافیست: مصطفی کرباسی، نیوشا قاسم

کارفرما: داوود اسکندری

عکاس: پرهام تقی اف، مصطفی کرباسی

جوایز:

پروژه تقدیر شده بخش آپارتمان مسکونی، جایزه معمار ۹۴
جایزه جهانی آجر بریتانیا، ۲۰۱۵